Cantus in memoriam Simeon ten Holt


“God krijgt zijn ziel terug” las ik vanochtend op Twitter. Dat geeft kort samen hoe er door een grote groep liefhebbers over Simeon ten Holt (1923-2012) gedacht wordt. Het lijkt er inderdaad op dat we Ten Holt even hebben mogen lenen hier op aarde zodat wij kennis hebben kunnen maken met een onwereldse muziek. Zijn compositie Canto Ostinato is vreselijk populair bij een grote groep luisteraars. Om dat te begrijpen ga ik hier via de huizenmarkt en medidatie naar de oorzaak van de populariteit van Canto Ostinato. Net als de andere berichten die ik vandaag lees, schrijf ook ik hier over dat ene werk, maar ik hoop heel erg dat er meer muziek van Simeon ten Holt op de lessenaars blijft staan dan alleen Canto. Zijn oeuvre is er goed genoeg voor.

Eerlijk is eerlijk: ik ken het bekendste werk van Simeon ten Holt erg goed: Canto Ostinato. Maar ik heb het nog nooit in zijn geheel, ononderbroken beluisterd. (De vraag wat ‘in zijn geheel’ is bij dit werk laten we hier gemakshalve even achterwege.) Ik ervaar altijd een flinke dosis weerstand om het in zijn geheel te beluisteren, net als bij Bachs Mattheus Passie en bijvoorbeeld Wagners opera’s. Het vergt nogal een inspanning om deze werken van begin tot eind uit te zitten. Eigenlijk hebben we daar in onze huidige maatschappij helemaal geen tijd meer voor. En juist dát is de reden dat het sinds zijn première eind jaren zeventig zo populair is gebleken.

Huis
Laten we deze paradox nader bekijken. Sinds ik een half jaar geleden verhuisd ben, heb ik meerdere licht bezorgde reacties gehad van mensen die zich afvroegen hoe we het voor elkaar gingen krijgen om met twee kinderen in een woning te trekken met ‘slechts’ twee slaapkamers. Dat blijkt immers tegenwoordig niet meer de norm. Als je de bouw van de huizen waar ik nu woon verder bestudeert zie je dat ze rond het ontstaan van Canto gebouwd waren: als duplexwoningen! Bij een renovatie zijn deze twee losse woningen samengetrokken om er gezinswoningen van te maken die aan de huidige ‘norm’ voldoen. Wat is er nu gebeurd dat een doorgebroken duplexwoning al als te klein wordt ervaren? We zijn steeds meer geld gaan verdienen. Een tweeverdienershuishouden is de norm geworden.  En wat moesten we met al dat geld: groter wonen, duurder wonen. Geld verdienen om te leven werd geld verdienen om luxe te leven. En daar werkten we graag hard voor; we kregen het druk. En die drukte werd de standaard. Dat zie je op televisie alleen al aan hoe vaak een camerastandpunt bij een interview moet veranderen. Maar die drukte leggen we ook onze kinderen van jongs af aan op: ze moeten op paardrijden, muziekles, judo en zwemles. De ouders hebben het te druk, waardoor één sector explosief is gegroeid: de kinderopvang. Het is een symptoom van de hele samenleving: je ziet het terug in de bijdrage van de overheid in de kinderopvang via belastingen: veel werken is goed!

Op onze hunkering naar luxe zijn de banken ingesprongen: lenen werd heel erg gemakkelijk, waardoor de huizen nog duurder konden worden. En met deze opwaartse mars naar collectieve luxe stortten wij ons als westerse maatschappij in een economische crisis: alles is duur geworden omdat we het toch konden betalen, en nu kunnen we niet meer terug. Wat gaan we nu doen om onze luxe vast te houden die we eigenlijk niet kunnen betalen? Juist, nog harder werken.

Kussen
Luisteren naar Canto Ostinato heeft weg van meditatie. Ik heb ooit een beginnerscursus meditatie gevolgd, maar ben na de cursus gestopt. Stilzitten op een kussen werkte niet voor mij. Ik had er simpelweg geen tijd voor. Maar de grap in meditatie zit hem er nu juist in dat je het juist op momenten van drukte nog beter kan gebruiken dan anders. Ik kan mijn hoofd goed met mijn boekenkast vergelijken: als ik veel werk heb, gooi ik de boeken ongeordend op de plank, waardoor ik zo nu en dan de tijd moet hebben om alles weer netjes op volgorde te zetten. Als ik die tijd niet neem, wordt de boekenkast een grote wanorde waar niets meer in terug te vinden is. (Eigenlijk gaat het niet over mijn boekenkast, maar het hele huis….)

Zenmeditatie is een methode om de boekenkast in je hoofd op te ruimen. Nu komen we aan bij de paradox uit de tweede alinea: het vergt een bovengemiddelde inspanning voor een persoon om rust op te zoeken in tijden van grote drukte. Objectief gezien is het niet zo moeilijk: 5 minuten mediteren per dag is voor iedereen in een tijdschema in te passen: Het kan al tijdens het wachten op de trein gebeuren. Maar voor de geest in de ‘drukte-modus’ lijkt het onmogelijk om VIJF MINUTEN stil te zitten als er ZOVEEL moet gebeuren! In deze situatie is vijf minuten gelijk aan tweemaal een eeuwigheid.

Beloning
Alles draait om beloning. En nu gaan we het niet meer over geld en economische systemen hebben, maar over een persoonlijke beloning. Sporters leveren een inspanning die rijkt tot aan de grenzen van waar hun spieren toe in staat zijn. Hoewel het niet altijd prettig is, komt de beloning achteraf: een voldaan gevoel (heb ik van horen zeggen, laat ik hier niet de indruk wekken dat ik ook maar iets aan sport doe). De beloning is de worst die je jezelf moet voorhouden om een inspanning te leveren.

Canto Ostinato is een middel om rust te nemen in een hectische maatschappij. De muziek gaat nergens naartoe, de luisteraar hoeft even nergens naartoe en als het je als luisteraar lukt om – al is het maar 5 minuten – je takenlijstjes uit je hoofd te zetten en de wereld te laten bestaan uit alleen klank, dan doet de muziek zijn werk: Hij geeft tijd om je mentale boekenkast op te ruimen. Waar veel muziek van hedendaagse componisten meegaat in de tijdsgeest: dat wil zeggen, mee gaat in de drukte, zwemt de muziek van Ten Holt tegen de stroom in. Moderne muziek is vaak net zo druk als ons leven. Er moet veel in gebeuren, veranderingen volgen elkaar in rap tempo op en de indruk moet ontstaan dat we met de muziek daadwerkelijk vooruitgaan, iets bereiken. Het maakt veel moderne muziek als een duidelijk kind van zijn tijd. Het is niet minder goed dan een Canto, maar juist in deze drukke muzikale tijd heb je ook punten van rust nodig. En dat biedt Ten Holt.

Uit eerbied voor Simeon ten Holt ga ik het vandaag proberen: ik ga zijn werk in zijn geheel beluisteren. Ik begin maar met een versie die op één cd past (het moet wel leuk blijven). En, wie weet, misschien pik ik het mediteren ook wel weer op: ik heb het er immers druk genoeg voor!

Om te zien wat de muziek van Simeon ten Holt kan losmaken, staat hieronder een goede documentaire over het werk weergegeven: Over Canto van regisseur Ramon Gieling. Het is een fragment met Kees Wieringa over tijdbeleving en de populariteit van Canto

De hele documentaire staat nog op uitzending gemist: klik hier voor de hele documentaire.

Jurgen van den Hout


Geef een reactie